Bilgisayarlarla ilgili ne kadar çok şey duyuyoruz, değil mi? Her gün yeni bir terim çıkıyor karşımıza ama çoğunun ne anlama geldiğini tam olarak bilmiyoruz. Ben de kendi kendime dedim ki, bu kadar kafa karışıklığı yeter. Hangi terim ne demek, ne işe yarar, hepsini tek tek toparlayayım. Bu yazıda, bilgisayar ve IT dünyasında sıkça karşımıza çıkan 100 terimi açık, sade ve net bir şekilde anlattım. Teknik bilginiz olsun olmasın, herkesin anlayabileceği bir dille yazmaya özen gösterdim. Okudukça “Aa buymuş!” diyeceğiniz çok şey olacak. Hadi başlayalım, ilk terim sizi bekliyor.
Bir IT Profesyonelinin Bilmesi Gereken 100 Terim
Aşağıdaki listede bir IT profesyonelinin temel bilgi dağarcığında bulunması gereken 100 madde ve her bir terimin kısa açıklaması yer almaktadır. Bu liste, geniş bir yelpazeyi kapsamakta olup, uzmanlık alanlarına göre derinleşebilir.
Temel Bilgisayar Bilimleri ve Donanım:
Merkezi İşlem Birimi (CPU): Bilgisayarın beynidir; talimatları işler ve hesaplamaları yapar.
Rastgele Erişimli Bellek (RAM): Bilgisayarın geçici çalışma belleğidir; aktif uygulamaların ve verilerin hızlı erişimini sağlar.
Sabit Disk Sürücüsü (HDD): Verilerin kalıcı olarak depolandığı manyetik depolama aygıtıdır.
Katı Hal Sürücüsü (SSD): Verilerin kalıcı olarak depolandığı, daha hızlı ve dayanıklı flash tabanlı depolama aygıtıdır.
Anakart: Bilgisayarın ana devre kartıdır; tüm temel bileşenleri birbirine bağlar.
BIOS (Temel Giriş/Çıkış Sistemi): Bilgisayar açıldığında donanımı başlatan ve işletim sistemine geçişi sağlayan yazılımdır.
UEFI (Birleşik Genişletilebilir Ürün Yazılımı Arayüzü): BIOS’un daha modern ve gelişmiş halidir.
Veri Yolu (Bus): Bilgisayar bileşenleri arasında veri transferini sağlayan elektriksel yollardır.
Önbellek (Cache): Sık kullanılan verilere hızlı erişim sağlamak için kullanılan küçük ve hızlı bellek birimidir.
Sanal Bellek: Fiziksel RAM yetersiz kaldığında sabit disk üzerinde ayrılan geçici bellek alanıdır.
Bit: Bilgisayarın en küçük bilgi birimidir (0 veya 1).
Bayt: 8 bitten oluşan bilgi birimidir.
Kilobayt (KB): 1024 bayttan oluşan bilgi birimidir.
Megabayt (MB): 1024 kilobayttan oluşan bilgi birimidir.
Gigabayt (GB): 1024 megabayttan oluşan bilgi birimidir.
Terabayt (TB): 1024 gigabayttan oluşan bilgi birimidir.
İşletim Sistemi (OS): Bilgisayar donanımını ve yazılım kaynaklarını yöneten temel yazılımdır (örneğin Windows, macOS, Linux).
Sürücü (Driver): İşletim sisteminin donanım aygıtlarıyla iletişim kurmasını sağlayan yazılımdır.
Dosya Sistemi: Verilerin depolanmasını ve düzenlenmesini sağlayan yapıdır (örneğin NTFS, FAT32, ext4).
Komut Satırı Arayüzü (CLI): Kullanıcının metin tabanlı komutlar aracılığıyla işletim sistemiyle etkileşim kurmasını sağlayan arayüzdür.
Grafik Kullanıcı Arayüzü (GUI): Kullanıcının simgeler, menüler ve pencereler aracılığıyla işletim sistemiyle etkileşim kurmasını sağlayan arayüzdür.
Çekirdek (Kernel): İşletim sisteminin temelini oluşturan ve donanım ile uygulamalar arasındaki iletişimi sağlayan kısımdır.
Süreç (Process): Çalışan bir programın bir örneğidir.
İş Parçacığı (Thread): Bir süreç içindeki eş zamanlı olarak çalışabilen en küçük yürütme birimidir.
Sanal Makine (VM): Fiziksel bir bilgisayar üzerinde çalışan sanal bir bilgisayar ortamıdır.
Hipervizör (Hypervisor): Sanal makinelerin oluşturulmasını ve yönetilmesini sağlayan yazılımdır.
Ağ Temelleri:
Yerel Alan Ağı (LAN): Sınırlı bir coğrafi alandaki (örneğin ofis, ev) bilgisayarları birbirine bağlayan ağdır.
Geniş Alan Ağı (WAN): Geniş bir coğrafi alandaki (örneğin şehirlerarası, ülkelerarası) ağları birbirine bağlayan ağdır.
İnternet Protokolü (IP): İnternet üzerindeki cihazların birbirini tanımasını ve iletişim kurmasını sağlayan temel protokoldür.
IP Adresi: Bir ağdaki her cihaza atanan benzersiz sayısal adrestir.
IPv4: İnternetin ilk ve en yaygın kullanılan IP adresleme sistemidir (32 bit).
IPv6: IPv4’ün yerini alması beklenen daha yeni IP adresleme sistemidir (128 bit).
Alt Ağ Maskesi (Subnet Mask): Bir IP adresinin ağ ve ana bilgisayar bölümlerini ayıran değerdir.
Varsayılan Ağ Geçidi (Default Gateway): Yerel ağ dışındaki ağlara erişmek için kullanılan yönlendiricinin IP adresidir.
DNS (Alan Adı Sistemi): Alan adlarını (örneğin https://www.google.com/search?q=google.com) IP adreslerine çeviren sistemdir.
TCP (İletim Kontrol Protokolü): Güvenilir ve sıralı veri iletimi sağlayan bir protokoldür.
UDP (Kullanıcı Datagram Protokolü): Hızlı ancak güvenilirlik garantisi vermeyen bir protokoldür.
HTTP (Köprü Metni Aktarım Protokolü): Web tarayıcıları ve sunucular arasındaki iletişimi sağlayan protokoldür.
HTTPS (Güvenli Köprü Metni Aktarım Protokolü): Şifreli iletişim sağlayan güvenli HTTP sürümüdür.
FTP (Dosya Transfer Protokolü): Bilgisayarlar arasında dosya transferini sağlayan protokoldür.
SMTP (Basit Posta Transfer Protokolü): E-posta göndermek için kullanılan protokoldür.
POP3 (Postane Protokolü sürüm 3): E-posta sunucularından e-posta almak için kullanılan protokoldür.
IMAP (İnternet Mesaj Erişim Protokolü): E-postaların sunucuda saklanmasını ve birden fazla cihazdan erişilmesini sağlayan protokoldür.
DHCP (Dinamik Ana Bilgisayar Yapılandırma Protokolü): Ağdaki cihazlara otomatik olarak IP adresi ve diğer ağ yapılandırma bilgilerini atayan protokoldür.
NAT (Ağ Adresi Çevirisi): Özel ağdaki birden fazla cihazın tek bir genel IP adresi üzerinden internete çıkmasını sağlayan tekniktir.
Güvenlik Duvarı (Firewall): Ağ trafiğini izleyerek yetkisiz erişimleri engelleyen güvenlik sistemidir.
Yönlendirici (Router): Farklı ağları birbirine bağlayan ve veri paketlerini doğru hedefe yönlendiren ağ aygıtıdır.
Anahtar (Switch): Aynı ağdaki cihazları birbirine bağlayan ve veri paketlerini sadece ilgili cihaza ileten ağ aygıtıdır.
Hub: Aynı ağdaki cihazları birbirine bağlayan ancak veri paketlerini tüm cihazlara yayınlayan (artık yaygın olmayan) ağ aygıtıdır.
Kablosuz Ağ (Wi-Fi): Radyo dalgaları aracılığıyla kablosuz iletişim sağlayan ağ teknolojisidir.
Ethernet: Kablolu ağ bağlantısı için kullanılan yaygın bir teknolojidir.
VPN (Sanal Özel Ağ): İnternet üzerinden şifreli bir tünel oluşturarak güvenli ve özel iletişim sağlayan teknolojidir.
MAC Adresi: Bir ağ arayüz kartının (NIC) benzersiz fiziksel adresidir.
OSI Modeli: Ağ iletişimini 7 katmana ayıran kavramsal bir modeldir.
TCP/IP Modeli: İnternetin temelini oluşturan 4 katmanlı iletişim modelidir.
Yazılım Geliştirme Temelleri:
Algoritma: Belirli bir problemi çözmek veya bir görevi yerine getirmek için adım adım talimatlar dizisidir.
Veri Yapısı: Verilerin düzenlenmesi ve saklanması için kullanılan farklı yöntemlerdir (örneğin diziler, listeler, ağaçlar, grafikler).
Programlama Dili: Bilgisayarlara talimat vermek için kullanılan yapay dildir (örneğin Python, Java, C++, JavaScript).
Derleyici (Compiler): Yüksek seviyeli programlama dilini makine koduna çeviren yazılımdır.
Yorumlayıcı (Interpreter): Program kodunu satır satır çalıştıran yazılımdır.
Hata Ayıklama (Debugging): Yazılımdaki hataları (bug) bulma ve düzeltme sürecidir.
Sürüm Kontrol Sistemi (VCS): Yazılım değişikliklerini takip etmek ve yönetmek için kullanılan sistemdir (örneğin Git).
Veritabanı: Verilerin yapılandırılmış bir şekilde saklandığı ve yönetildiği sistemdir (örneğin MySQL, PostgreSQL, SQL Server).
SQL (Yapılandırılmış Sorgu Dili): Veritabanlarıyla iletişim kurmak ve veri manipülasyonu yapmak için kullanılan dildir.
API (Uygulama Programlama Arayüzü): Farklı yazılım uygulamalarının birbirleriyle iletişim kurmasını sağlayan arayüzdür.
Yazılım Geliştirme Yaşam Döngüsü (SDLC): Bir yazılım projesinin planlanması, tasarımı, geliştirilmesi, test edilmesi ve bakımı gibi aşamalarını içeren süreçtir.
Nesne Yönelimli Programlama (OOP): Nesneler ve sınıflar kavramlarını temel alan bir programlama yaklaşımıdır.
Fonksiyonel Programlama: Fonksiyonları temel alan bir programlama yaklaşımıdır.
Web Geliştirme (Frontend): Kullanıcının etkileşimde bulunduğu web sitesinin görsel kısmının geliştirilmesidir (HTML, CSS, JavaScript).
Web Geliştirme (Backend): Web sitesinin sunucu tarafındaki mantığının ve veritabanı işlemlerinin geliştirilmesidir.
Framework: Yazılım geliştirmeyi kolaylaştırmak için sağlanan önceden yazılmış kod kütüphaneleri ve araçlarıdır (örneğin React, Angular, Django, Spring).
Siber Güvenlik Temelleri:
Tehdit (Threat): Bir sistem veya veriye zarar verme potansiyeli olan herhangi bir şeydir.
Zafiyet (Vulnerability): Bir sistemdeki güvenlik açığıdır.
Saldırı (Attack): Bir zafiyetten yararlanarak bir sisteme yetkisiz erişim sağlama veya zarar verme girişimidir.
Kötü Amaçlı Yazılım (Malware): Bilgisayar sistemlerine zarar vermek veya yetkisiz erişim sağlamak için tasarlanmış yazılımlardır (örneğin virüsler, solucanlar, truva atları, fidye yazılımları).
Kimlik Avı (Phishing): Sahte e-postalar veya web siteleri aracılığıyla kullanıcıların kişisel bilgilerini çalma girişimidir.
Hizmet Reddi Saldırısı (DoS): Bir sunucuyu veya ağı aşırı yükleyerek kullanılamaz hale getirme saldırısıdır.
Dağıtılmış Hizmet Reddi Saldırısı (DDoS): Birden fazla kaynaktan yapılan DoS saldırısıdır.
SQL Enjeksiyonu: Kötü amaçlı SQL kodlarının bir web uygulamasına enjekte edilerek veritabanına yetkisiz erişim sağlanmasıdır.
Çapraz Site Komut Dosyası Çalıştırma (XSS): Kötü amaçlı komut dosyalarının başka kullanıcıların tarayıcılarında çalıştırılmasıdır.
Şifreleme (Encryption): Verilerin yetkisiz kişilerin okuyamayacağı bir biçime dönüştürülmesidir.
Kimlik Doğrulama (Authentication): Bir kullanıcının veya sistemin iddia ettiği kişi veya sistem olduğunu doğrulama sürecidir.
Yetkilendirme (Authorization): Kimliği doğrulanmış bir kullanıcının veya sistemin hangi kaynaklara erişebileceğini belirleme sürecidir.
Güvenlik Açığı Taraması (Vulnerability Scanning): Sistemlerdeki bilinen güvenlik açıklarını otomatik olarak tespit etme sürecidir.
Sızma Testi (Penetration Testing): Yetkili kişilerin sistemlere gerçek bir saldırıyı simüle ederek güvenlik zafiyetlerini tespit etme sürecidir.
Güvenlik Bilgileri ve Olay Yönetimi (SIEM): Güvenlik loglarını ve olaylarını merkezi bir platformda toplayıp analiz ederek güvenlik tehditlerini tespit etme ve yanıt verme sistemidir.
Bulut Bilişim Temelleri:
Bulut Bilişim (Cloud Computing): İnternet üzerinden isteğe bağlı olarak bilişim kaynaklarına (sunucular, depolama, yazılım vb.) erişim sağlama modelidir.
Hizmet Olarak Altyapı (IaaS): Sanallaştırılmış bilişim kaynaklarının (sunucular, depolama, ağ) hizmet olarak sunulmasıdır.
Hizmet Olarak Platform (PaaS): Uygulama geliştirmek, çalıştırmak ve yönetmek için gereken platformun hizmet olarak sunulmasıdır.
Hizmet Olarak Yazılım (SaaS): Uygulamaların internet üzerinden abonelik modeliyle sunulmasıdır.
Genel Bulut (Public Cloud): Üçüncü taraf bir sağlayıcı tarafından sunulan ve birden fazla kuruluş tarafından paylaşılan bulut modelidir (örneğin AWS, Azure, Google Cloud).
Özel Bulut (Private Cloud): Tek bir kuruluş tarafından kullanılan bulut modelidir.
Hibrit Bulut (Hybrid Cloud): Genel ve özel bulutların bir kombinasyonudur.
Diğer Önemli Kavramlar:
Veri Analitiği: Ham verileri anlamlı bilgilere dönüştürme sürecidir.
Yapay Zeka (AI): Bilgisayarların insan benzeri zeka yeteneklerini simüle etme bilimidir.
Makine Öğrenimi (ML): Bilgisayarların açıkça programlanmadan veri üzerinden öğrenmesini sağlayan bir AI alt kümesidir.
Nesnelerin İnterneti (IoT): İnternete bağlı fiziksel cihazlar ağıdır.
Büyük Veri (Big Data): Geleneksel veri işleme yöntemleriyle başa çıkılması zor olan büyük ve karmaşık veri kümeleridir.
Siber Fiziksel Sistemler (CPS): Hesaplama, ağ iletişimi ve fiziksel süreçlerin entegrasyonudur.
DevOps: Yazılım geliştirme (Dev) ve IT operasyonlarının (Ops) işbirliğini ve otomasyonunu teşvik eden bir dizi uygulamadır.
Bu liste, bir IT profesyonelinin sahip olması gereken temel bilgi ve kavramlara bir giriş niteliğindedir.
Her bir madde, kendi içinde derinlemesine öğrenilmesi gereken bir alanı temsil etmektedir. Başarılar dilerim!
Bir yanıt yazın